Định diêu 定窯 là dòng gốm sứ xuất hiện từ cuối đời Đường và mất đi vào thời Kim sang Nguyên, thuộc vùng Dingzhou (Định Châu 定州). Di tích lò hiện còn ở thôn Giản Tư 澗滋 và Yên Sơn 燕山, huyện Khúc Dương 曲陽, Hà Bắc 河北, Trung Quốc. Nổi tiếng bởi chất liệu men trắng ngà hay màu trắng kem, nhưng Định diêu cũng chế tác vài kiểu men khác, và dùng nhiều kỹ thuật khác nhau. Chủng loại gốm và sản lượng rất phong phú, bao gồm những sản phẩm thương mại chất lượng cao cho giới thương gia giàu có và tầng lớp sĩ phu, cũng như dòng sản phẩm cao cấp nhất cung tiến cho triều đình. Gốm sứ Định diêu đã đạt đến đỉnh cao vào thời Tống, bởi cả màu sắc tinh tế lẫn hình thức tao nhã. Thai cốt mỏng mảnh và nhẹ, chất đất bền cứng, thấu quang vừa phải, dòng bạch từ 白瓷 của Định diêu đã lừng danh. Ngoài bạch từ, Định diêu còn chế tác men đen, men tương cũng như men xanh, tương ứng gọi là Hắc định 黑定, Tử định 紫定, Lục định 綠定, hay men sắc vàng hạt dứu 褐釉. Từ một lò gốm dân gian, tới giữa thời Tống, với phẩm chất tinh túy, gốm Định diêu đã được chọn dùng trong cung đình với số lượng nhiều. Bạch định thời Kim vô cùng sắc sảo. Người ta tin rằng gốm Định diêu đã truyền cảm hứng cho những sản phẩm sứ Zingdezhen (Cảnh Đức Trấn 景德鎮) đầu tiên, và kiểu men bạch từ của Định diêu còn được phỏng chế bởi các lò gốm sứ muộn sau này thời Minh, Thanh. Các tư liệu Trung Quốc thường xếp Định diêu đứng đầu bảng trong Ngũ đại danh diêu thời Tống.
Các nhà sưu tập sau này có thói quen dùng chữ “bạch định” – mình hiểu là chữ viết gọn của “bạch từ Định diêu” – để chỉ mọi loại gốm sành tráng men trắng hay sứ men trắng không có trang trí thêm màu khác. Cần lưu ý rằng Định diêu không chỉ dùng duy nhất loại men màu trắng, mà dùng phổ biến cả men vàng, men đen… Mặt khác các món men trắng không hẳn chỉ xuất phát từ lò Định diêu, chẳng hạn thời Tống dòng Cát Châu diêu 吉州窯 (e. Jizhou ware) cũng có bạch từ, thời Minh – Thanh có dòng bạch từ vùng Đức Hóa – Phúc Kiến.
Bạch từ Định diêu thời Kim, hiện vật ở NPM
Gốm Định diêu thời Bắc Tống, hiện vật ở TNM
Gốm Cát châu diêu thời Nam Tống, hiện vật ở NPM
Tác giả: Nguyên Hà
Chú thích của tác giả:
Loạt ghi chép sơ lược này tạm dừng tại đây, mặc dù có đến cỡ chục dòng gốm sứ Trung Quốc danh tiếng trước khi xuất hiện thanh hoa từ (men trắng vẽ xanh) thời Nguyên và các loại hình muộn hơn.
Vả lại trong mối quan tâm của riêng mình, lịch sử, văn hóa hay nghệ thuật Việt mới là vấn đề tạm coi như bản lai diện mục, chứ không phải những Ru, những Guan, những Jizhou, Cizhou, Yaozhou… Lò dò lòng vòng bên ngoài chẳng qua để nhìn rõ hơn phần nào vào dung mạo của mình, mà chẳng biết có thấy được không đây?
