Kiến diêu 建窯 là dòng gốm sứ cổ có từ thời nhà Đường, lò gốm thuộc phủ Kiến Ninh 建寧, Kiến An 建安, nay thuộc trấn Thủy Cát 水吉, Kiến Dương 建陽, Phúc Kiến 福建 Trung Quốc. Vào thời Tống – Nguyên, gốm của lò Kiến diêu đạt đến mức cực thịnh. Xương gốm mỏng, sắc men chủ yếu là màu đen, có khi điểm vàng, hay loang hình hạt trai, giọt nước. Cũng từ thời Tống, lò Kiến diêu nổi danh với các loại chén trà men lông thỏ (thỏ hào trản 兎毫盞). Các nhà sưu tập hay định danh dòng gốm này theo cách gọi của người Nhật là gốm tenmoku (thiên mục 天目). Thiên Mục (j. Tenmoku) vốn là tên ngọn núi ở ranh giới Zhejiang (Chiết Giang 浙江) và Anhui (An Huy 安徽) Trung Quốc. Tăng sĩ Nhật Bản Onkei Soyu (1286-1344), vốn tu học tại núi Thiên Mục Trung Quốc, được xem là có những ghi chép sớm nhất về những chén uống trà được sử dụng tại Thiên Mục và gọi tên là tenmoku trong thư tịch Nhật Bản, vào khoảng năm 1335 (1). Thế kỷ 13, gốm Kiến diêu đã du nhập Nhật Bản theo chân giới tăng sĩ. Ngoài dạng men lông thỏ, gốm Kiến diêu còn có những sản phẩm diêu biến 窑变 (j. yohen) (mà hiện tại các bảo tàng Nhật Bản chỉ lưu giữ được tổng cộng 4 hiện vật, trong đó 3 món được xem như bảo vật) và men hình giọt dầu loang (du tích 油滴, j. yuteki) (1). Bảo tàng Cố cung Đài Loan cũng lưu giữ một số hiện vật. Nhiều nghệ nhân thời nay đã nỗ lực để tái hiện dòng men gốm này và trên thị trường lưu hành rất nhiều gốm phỏng chế, cả kiểu men lông thỏ, diêu biến và du tích.
Sau đây là hình ảnh vài món Kiến diêu, lưu giữ ở Bảo tàng quốc gia Tokyo Nhật Bản
Tác giả: Nguyên Hà
Chú thích của tác giả: Đây là ghi chép ở dạng sơ lược của mình. Thông tin trong bài cần thẩm định thêm.
